رعایت نشدن قافیه در منظومه ویس و رامین

چکیده

منظومه عاشقانه ویس و رامین، اثر فخرالدین اسعد گرگانی، یکی از کهن‌‌ترین و مهم‌ترین متون روایی منظوم در ادبیات فارسی است که از قرن پنجم هجری تاکنون مورد توجه شاعران، منتقدان و پژوهشگران قرار گرفته است. این اثر نه تنها از نظر روایت داستانی و مضامین عاشقانه برجسته است، بلکه به لحاظ هنری و بلاغی نیز جایگاهی ویژه دارد. در عین حال، یکی از مباحث مهم در تحلیل این منظومه، موضوع قافیه و میزان پایبندی شاعر به اصول آن است. قافیه به ‌عنوان یکی از ارکان بنیادین شعر فارسی، نقش تعیین ‌کننده‌ای در ایجاد موسیقی بیرونی و انسجام ساختاری دارد. بررسی دقیق متن ویس و رامین نشان می‌‌دهد که در بسیاری از ابیات، شاعر به قواعد سخت ‌گیرانه قافیه پای بند نمانده و نمونه‌هایی از قافیه‌های ناقص، اختلاف حرکتی و افزوده‌های غیرمجاز به چشم می‌‌خورد. این امر در نگاه نخست ممکن است نشانه ضعف یا کاستی تلقی شود، اما تحلیل عمیق ‌تر نشان می‌‌دهد که گاه این هنجارگریزی از قواعد سنتی قافیه، خود به نوعی نوآوری هنری تبدیل شده و در خدمت روایت و عاطفه اثر قرار گرفته است. پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی-تحلیلی و بر اساس منابع بلاغی و عروضی، به بررسی جلوه‌های رعایت نشدن قافیه در این منظومه می‌‌پردازد و تأثیر آن را بر موسیقی کلام، زیبایی ‌شناسی متن و جایگاه سبکی فخرالدین اسعد گرگانی تحلیل می‌‌کند. نتایج نشان می‌‌دهد که این عدم التزام نه تنها موجب کاستی اثر نشده، بلکه به تقویت روایت‌گری، انتقال عاطفه و ایجاد تنوع موسیقایی کمک کرده است.